Kaszel – suchy czy mokry? Jak je odróżnić?
Może być objawem zwykłego przeziębienia, poważnej choroby, ale też przebytej infekcji. Bywa suchy, męczący, obecny zarówno w ciągu dnia, jak i nocą, jak również mokry, nie tak intensywny, lecz z odrywającą się wydzieliną. Brzmi groźnie, choć to naturalny odruch obronny organizmu. Kaszel – kiedy się pojawia, jak odróżnić od siebie jego rodzaje i co powinno nas w nim szczególnie zaniepokoić?
Czy kaszel może być objawem COVID-19?
Rozpoznanie przyczyny kaszlu zależy od jego charakteru, pory dnia, w której się nasila, wieku chorego, a także czasu trwania dolegliwości
Jeśli kaszel jest suchy, uporczywy, o chrapliwym lub szczekającym brzmieniu, mówimy o kaszlu nieproduktywnym (suchym)
Kaszel, podczas którego odkrztuszamy flegmę, to kaszel produktywny
Ekspert: Zaniepokoić powinny m.in. krwioplucie, silna duszność, ból w klatce piersiowej, chrypka, gorączka, utrata masy ciała, obrzęki obwodowe, zaburzenia połykania, nawracające zapalenia płuc. Pogłębionej diagnostyki wymagają również palacze tytoniu
Przyczyny kaszlu.
Kaszel to efekt pobudzenia obszarów umiejscowionych w narządach układu oddechowego – krtani, tchawicy, oskrzelach i nosogardzieli, a niekiedy także tkanki płucnej lub opłucnej i przepony. Najczęściej wiążemy go z infekcją, ale odruch kaszlowy występuje o wiele częściej niż zakażenie wirusowe czy bakteryjne. Jest fizjologiczną reakcją obronną organizmu, pomagającą oczyścić drogi oddechowe z zanieczyszczeń, śluzu czy ciał obcych.
Kaszlemy, gdy do naszego układu oddechowego przedostanie się intensywny, ostry zapach, fragment jakiegoś przedmiotu (np. pyłek lub kurz), a nawet nadmiar śliny, ale również wtedy gdy błona śluzowa dróg oddechowych lub narządów zostanie podrażniona np. działaniem drobnoustrojów chorobotwórczych czy alergenami. Kaszel może się wiązać także z bardzo poważnymi, zagrażającymi życiu schorzeniami.
Rozpoznanie przyczyny kaszlu zależy od wielu czynników, m.in. jego charakteru, pory dnia, w której odruch się nasila, czy wieku chorego. Kluczowy jest czas trwania dolegliwości. Na tej podstawie kaszel dzieli się umownie na ostry, trwający do trzech tygodni, podostry – utrzymujący się od trzech do ośmiu tygodni, oraz przewlekły, towarzyszący choremu nawet ponad osiem tygodni.
– Ostry kaszel jest zwykle objawem infekcji dróg oddechowych, głównie wirusowej, lub alergii. Bywa też fizjologiczną reakcją na obecność ciała obcego w drogach oddechowych, drażniące pyły i gazy. Podostry kaszel najczęściej jest spowodowany przebytym zakażeniem wirusowym. Przyczyn kaszlu przewlekłego istnieje wiele i zazwyczaj współistnieją one ze sobą. Mogą być związane z przyjmowaniem niektórych leków na nadciśnienie, refluksem żołądkowo-przełykowym, przewlekłymi chorobami płuc, jak astma, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), choroby śródmiąższowe, czy z nowotworami – wyjaśnia lek. med. Michał Silber, specjalista chorób płuc, prowadzący praktykę pulmonologiczną we Wrocławiu.
Kaszel suchy i mokry – różnice.
Dla rozpoznania przyczyny kaszlu i wyboru odpowiedniego leczenia najistotniejsze jest ustalenie, czy kaszel ma charakter ostry czy przewlekły. Ważną informacją jest jednak także jego rodzaj. Gdy jest on suchy, uporczywy, o chrapliwym lub szczekającym brzmieniu, mówimy o kaszlu nieproduktywnym. Odruch kaszlowy rozpoczyna się wówczas w obrębie gardła, krtani lub oskrzeli.
Uszkodzony przez namnażające się drobnoustroje nabłonek staje się bardzo wrażliwy na działanie bodźców, np. przepływ powietrza, ale też wybrzmiewanie mowy, śmiech czy nawet oddychanie. Ciągłe uczucie drapania w gardle pobudza odruch kasłania zarówno w dzień, jak i nocą, utrudniając spokojny sen.
Z kolei kiedy kaszel pochodzi z dolnych odcinków układu oddechowego, a do jamy ustnej przedostaje się flegma, mamy do czynienia z kaszlem produktywnym. Wydzielina może być gęsta, ropna, o żółtym lub zielonym zabarwieniu, ale też śluzowa, biała bądź przezroczysta. Jej odkrztuszanie pozwala oczyścić drogi oddechowe i znacząco wspomaga walkę z dolegliwością.
Dla chorych rozróżnienie kaszlu nieproduktywnego (suchego) i produktywnego (mokrego) nie zawsze jest oczywiste. W powszechnym przekonaniu jedyną różnicą między tymi rodzajami kaszlu jest występowanie w przypadku kaszlu mokrego odrywającej się wydzieliny. Tymczasem obecność plwociny to główny element różnicujący, ale niejedyny.
– Kaszel mokry, oprócz odkrztuszania wydzieliny, jest głębszy i mniej męczący niż kaszel suchy. Dodatkowo, jego nasilenie jest największe po przebudzeniu, ponieważ nagromadzona przez noc wydzielina zalega w drogach oddechowych. Natomiast kaszel suchy najczęściej jest napadowy, męczący, towarzyszy mu uczucie łaskotania, drapania w okolicy tchawicy. Występuje zarówno w dzień, jak i w nocy – wskazuje pulmonolog.
Choć często kaszel produktywny następuje bezpośrednio po kaszlu suchym, a w przypadku infekcji świadczy o wejściu w kolejny etap walki organizmu z drobnoustrojami, oba rodzaje kaszlu mogą się ze sobą przeplatać.
Taka sytuacja ma miejsce najczęściej przy ostrej infekcji, którą zwykle rozpoczyna kaszel nieproduktywny – oznaka działania na błonę śluzową dróg oddechowych drobnoustrojów. Organizm próbuje wówczas – właśnie za pomocą odruchu kaszlowego – pozbyć się z nich patogenów. Natomiast kaszel mokry pojawia się, gdy bakterie lub wirusy zdołają przeżyć w drogach oddechowych i zaczynają się tam intensywnie namnażać.
– Wywołuje to kolejną reakcję obronną organizmu i rozwija się miejscowy stan zapalny. To z kolei prowadzi do produkcji zwiększonej ilości wydzieliny, która zaczyna zalegać w drogach oddechowych. Wtedy pojawia się kaszel produktywny – jego zadaniem jest usunięcie plwociny wraz z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Natomiast pojawiający się później kaszel suchy to wynik nadwrażliwości oskrzeli, spowodowanej uszkodzeniem komórek nabłonka oddechowego i odsłonięciem receptorów kaszlowych. W przypadku nadmiernej reaktywności oskrzela kurczą się pod wpływem bodźców, które u zdrowego człowieka nie powodują reakcji skurczowych – wyjaśnia lek. med. Michał Silber, dodając, że taki poinfekcyjny kaszel występuje najczęściej po zakażeniach wirusowych i może utrzymywać się kilka tygodni, aż do czasu pełnej regeneracji nabłonka.
Kaszel – kiedy do lekarza?
W przypadku zwykłych infekcji (np. przeziębienia) kaszel bywa jednym z kilku niegroźnych symptomów rozwijającego się stanu zapalnego, a czasem występuje nawet w pojedynkę. Jeżeli kaszel suchy utrzymuje się kilka dni (średnio trzy) i tuż po nim następuje odrywanie się wydzieliny, prawdopodobnie wystarczy zastosowanie domowych sposobów na kaszel lub sięgnięcie po leki dostępne bez recepty.
W łagodzeniu kaszlu suchego stosuje się zazwyczaj preparaty przeciwkaszlowe z wyciągami roślinnymi, jak tymianek czy podbiał, wywar z szałwii czy siemię lniane. Sprawdzają się naturalne antybiotyki, np. imbir, czosnek, sok malinowy i syrop z cebuli, a także nawilżanie pomieszczenia, w którym przebywa chory oraz inhalacje, łagodzące stan zapalny i wspomagające regenerację nabłonka.
Dobrze jest jednak być czujnym i reagować na nietypowy przebieg kaszlu, a w szczególności dolegliwości mu towarzyszące.
– Objawy alarmowe związane z kaszlem, które wymagają pilnej diagnostyki, to między innymi krwioplucie, silna duszność, szczególnie występująca w spoczynku lub w nocy, ból w klatce piersiowej, chrypka, gorączka, utrata masy ciała, obrzęki obwodowe, zaburzenia połykania, nawracające zapalenia płuc. Pogłębionej diagnostyki wymagają również palacze tytoniu z kaszlem występującym od niedawna lub ze zmianą jego charakteru, ponieważ może być to pierwszy objaw rozwijającego się nowotworu płuca – podkreśla pulmonolog.
Ze specjalistą, np. podczas porady online, skonsultować należy każdą niepokojącą dolegliwość, szczególnie gdy ma ona charakter przewlekły. Leczenie kaszlu na własną rękę może być nie tylko nieskuteczne, ale i szkodliwe.
lek. med. Michał Silber
– Bardzo istotne jest ustalenie charakteru kaszlu, co pozwala rozpocząć odpowiednie leczenie. W przypadku kaszlu suchego leczenie przeciwkaszlowe wdraża się rzadko, tylko w przypadku bardzo silnego, męczącego kaszlu. W kaszlu produktywnym odkrztuszanie wydzieliny jest zjawiskiem korzystnym, ponieważ umożliwia oczyszczanie dróg oddechowych. Dlatego powinno być ono wspomagane przy pomocy leków mukolitycznych, rozrzedzających zalegającą wydzielinę i wykrztuśnych, oraz inhalacji roztworu soli fizjologicznej. W przypadku kaszlu przewlekłego istnieje konieczność wdrożenia na stałe leków, które mogą wykazywać interakcje z innymi lekami przyjmowanymi przez pacjenta. W takiej sytuacji rolą lekarza jest zadbanie o odpowiednie połączenia produktów leczniczych i ich dawkowanie.
Jeśli sytuacja nie jest nagła, wszelkie niepokojące dolegliwości możemy skonsultować z lekarzem bez wychodzenia z domu, korzystając z telemedycyny. W tym celu pacjent może umówić się z lekarzem na telewizytę.
Wysokie ryzyko zarażenia się koronawirusem sprawiło, że wielu z nas skrupulatnie analizuje każdy nietypowy objaw ze strony organizmu. Podobnie jest z kaszlem, który uważa się za jeden z najczęstszych symptomów zakażenia, choć nie każdy jego rodzaj świadczy o zakażeniu SARS-CoV-2.
Obecnie kaszel stwierdza się w około połowy przypadków objawowego przebiegu COVID-19. Dolegliwość ma charakter suchy, uporczywy i często towarzyszy jej płytki oddech i ból mięśni. Kaszel w przebiegu COVID-19 rzadko występuje jako objaw izolowany.
– Najczęściej współistnieje z symptomami podobnymi do przeziębienia, takimi jak podwyższenie lub obniżenie temperatury ciała, ból gardła, nieżyt nosa, złe samopoczucie, ból głowy, ból mięśni, biegunka, zapalenie spojówek, zaburzenia węchu i smaku, zmiany skórne. W przypadku przebiegu łagodnego wymienione objawy mogą mieć niewielkie nasilenie i chory na COVID-19 może uznać je za oznaki przeziębienia, w którym kaszel również jest bardzo częstym objawem – tłumaczy lek. med. Michał Silber.
W każdym wypadku należy jednak zachować ostrożność i omówić z lekarzem swoje wątpliwości. Specjalista już podczas wywiadu z pacjentem może określić potencjalną przyczynę kaszlu, sklasyfikować jego rodzaj i charakter oraz dobrać odpowiednie leczenie.