Przestrzeń wirtualna rozwija się w tak szybkim tempie, że ciężko nadążyć za jej nowymi zjawiskami. Stwarzają one nie tylko możliwości rozwoju, ale i zagrożenia, nad którymi trudno zapanować. Dziś do Internetu mają dostęp nawet małe dzieci, które bardzo szybko się uczą, są ufne i nie potrafią odróżniać co jest słuszne, a co nie. Dlatego przede wszystkim rodzice powinni być wyjątkowo czujni. Podstawą bezpieczeństwa w sieci jest świadomość zagrożeń oraz znajomość ich specyfiki. A żeby się orientować w temacie, trzeba znać kilka obcobrzmiących terminów…

Co nam grozi w Internecie?

Child grooming, czyli uwodzenie dzieci

Tak nazywany jest cały proces, podczas którego osoba dorosła „przygotowuje” dziecko do wykorzystania seksualnego. Jednym z pierwszych etapów child groomingu jest zaprzyjaźnianie się z dzieckiem i nawiązanie silnej relacji emocjonalnej. Uwodzącemu zależy na uzyskaniu bezwarunkowej kontroli nad dzieckiem oraz na utrzymaniu tej relacji w tajemnicy. Z czasem dorosły wprowadza tematykę erotyczną do rozmów, prezentuje materiały pornograficzne lub pornografię dziecięcą. To wszystko może doprowadzić do wykorzystania seksualnego dziecka i/lub produkcji materiałów pornograficznych z jego udziałem. Uwodzenie dzieci przez Internet lub za pomocą innych systemów teleinformatycznych i telekomunikacyjnych znajduje się w katalogu przestępstw od czasu nowelizacji Kodeksu karnego z 5 listopada 2009 r.

Cyberprostytucja, czyli wirtualny nierząd

Zjawisko to polega na uzyskiwaniu korzyści materialnych w zamian za udostępnianie w Internecie materiałów erotycznych lub pornograficznych z własnym udziałem. Mogą to być zdjęcia i filmy lub – coraz częściej – pokaz na żywo za pomocą kamery internetowej. Cyberprostytucja kwitnie w specjalnie powstałych do tego celu serwisach internetowych, ale osoby prostytuujące się używają także popularnych serwisów społecznościowych, zatem nietrudno jest trafić na tego typu materiały. Wirtualna prostytucja może być atrakcyjną formą zarobkowania dla osób nieletnich. Materiały pornograficzne udostępnione w Internecie przez dzieci mogą być poszukiwane przez osoby o pedofilskich skłonnościach, a dzieci mogą być zachęcane do ich wytwarzania również w procesie uwodzenia (child groomingu). Wstępem do cyberprostytucji jest tzw. sexting, czyli celowe przesyłanie za pomocą telefonów komórkowych swoich zdjęć lub materiałów video o charakterze seksualnym. Sexting dotyczy wszystkich grup wiekowych, jednak na przykre skutki tego zjawiska najbardziej narażeni są młodzi ludzie. Dzieje się tak dlatego, że to oni znacznie sprawniej posługują się najnowszymi technologiami i w sposób typowy dla okresu dojrzewania interesują się sprawami seksualnymi.

Cyberbulling, czyli cyberprzemoc

W ten sposób nazywa się wszelkie zachowania przemocowe przy użyciu nowych technologii – Internetu,sieci telekomunikacyjnych i telefonów komórkowych. Cyberprzemoc może dotknąć wszystkich użytkowników Internetu, bez względu na wiek czy poziom umiejętności posługiwania się komputerem. Sprawcy cyberprzemocy działają pod wpływem wrażenia, że są anonimowi. Cyberbulling przybiera różne formy: nękania, straszenia, obrażania, podszywania się, publikowania obraźliwych komentarzy czy rozsyłania ośmieszających, nieprawdziwych informacji. Ofiara może zgłosić ten fakt Policji lub prokuraturze.W takiej sytuacji należy zabezpieczyć dowody przestępstwa, czyli elektroniczne kopie oraz wydruki smsów i wiadomości. Świadkowie cyberprzemocy powinni poinformować o zdarzeniu administratora lub moderatora strony.

Flaming

Pod tym terminem kryje się celowe „zaognianie” wymiany zdań między użytkownikami w serwisach dyskusyjnych i społecznościowych. Podczas ataku bardzo szybko następuje eskalacja agresji i odejście od pierwotnego tematu rozmowy w kierunku obelg, a nawet gróźb. Dyskusje takie powinny zostać zgłoszone moderatorom w celu ich usunięcia.

Hate speech, czyli mowa nienawiści

Ten popularny w mediach termin oznacza znieważanie, pomawianie lub rozbudzanie nienawiści najczęściej wobec jednej osoby lub grupy osób. Mowa nienawiści jest narzędziem służącym do rozpowszechniania antyspołecznych uprzedzeń i dyskryminacji ze względu na rozmaite cechy, takie jak: rasa (rasizm), pochodzenie etniczne (ksenofobia), narodowość (szowinizm), płeć (seksizm), tożsamość płciowa (transfobia), orientacja psychoseksualna (homofobia), wiek (ageizm), światopogląd religijny (antysemityzm, chrystianofobia, islamofobia). Celem mowy nienawiści jest wezwanie do podjęcia określonego działania wobec „znienawidzonego” podmiotu wypowiedzi.

Trollowanie

Jest to nieprzyjazne zachowanie wobec innych użytkowników Internetu, które ma na celu przeszkodzenie w prowadzonej dyskusji. Zjawisko to może przejawiać się np. jako wypowiedzi jawnie pogardliwe wobec innych użytkowników, obsesyjne zwracanie uwagi na błędy ortograficzne czy złośliwe wtrącanie niezwiązanych z tematem uwag i opinii.

„Pozytywna” pedofilia

To zjawisko jest dość trudne do zidentyfikowania, ponieważ osoby propagujące „pozytywną” pedofilię zmniejszają kontekst seksualny, podkreślając jednak, że dziecko posiada potrzeby o takim charakterze i sygnalizuje je oraz zaspokaja będąc równoprawnym i świadomym partnerem seksualnym. „Pozytywna” pedofilia to zachowania, które bazują na silnej emocjonalnej więzi oraz kontaktach seksualnych między dorosłym a dzieckiem. Charakterystyczne dla grupy „pozytywnych” pedofilów jest przywoływanie znanych postaci ze świata kultury czy autorytetów pedagogicznych jako prekursorów ruchu oraz wzorców do naśladowania. Takie osoby kierują też komunikat do dzieci, w jaki sposób pomóc oskarżonemu o pedofilię „przyjacielowi”. Wyróżnia się dwie grupy „pozytywnych” pedofilów: boylovers (osoby preferujące chłopców) oraz girllovers (osoby preferujące dziewczynki).

Pro-ana

To styl życia polegający na dążeniu do doskonałości, przejawiającej się głównie w dbaniu o zachowanie szczupłej, wychudzonej figury. Wyznawczynie Pro-any nazywają się wzajemnie „motylkami”. Nazwa ruchu pochodzi od słowa anoreksja, czyli zaburzenia odżywiania polegającego na patologicznym głodzeniu się, aż do osiągnięcia wychudzonej sylwetki i związanych z tym skutkami niedożywienia. Ruch ten jest bardzo aktywny w Internecie, popularny szczególnie wśród dziewcząt, które zakładają blogi i opisują swoją „walkę” z – zazwyczaj wyimaginowaną – nadwagą. Znakiem rozpoznawczym „motylków” jest dekalog pro-ana, który rozpoczyna się hasłem: „Jeśli nie jesteś szczupła, to znaczy, że nie jesteś atrakcyjna”. Na blogach można znaleźć tzw. thinspiracje, czyli zdjęcia wychudzonych dziewczyn jako ideały do naśladowania. Autorki blogów komunikują się miedzy sobą, tworzą platformy wymiany myśli i doświadczeń, np. na własnych, zamkniętych przed niezarejestrowanymi użytkownikami, forach dzielą się swoimi sposobami na ukrywanie przed rodziną niejedzenia, maskowania spadku wagi, dietami 500 kalorii, itp.

Stalking

Zjawisko polega na uporczywym i powtarzającym się nękaniu i napastowaniu konkretnej osoby za pomocą nowych technologii. Art.190a. kk § 1. mówi, że „kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Pod terminem stalking kryje się również podszywanie się pod inną osobę, wykorzystywanie jej wizerunku lub innych jej danych osobowych w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, za co obowiązuje taka sama kara. Jeśli ofiara stalkingu targnie się na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.

Jak jesteśmy chronieni?

Zespół abuse, czyli tzw. zespół ds. nadużyć

To grupa osób zajmujących się bezpieczeństwem danej witryny lub serwisu internetowego. Można do niego zgłaszać przypadki naruszenia bezpieczeństwa zarówno technicznego (security), jak i naruszenia związane z opublikowanymi treściami lub zachowaniami użytkowników (safety).

Filtry kontroli rodzicielskiej

Jest to oprogramowanie ograniczające dostęp do treści szkodliwych lub nieodpowiednich dla dzieci. Filtr może być dedykowanym i rozbudowanym programem lub modułem w systemie operacyjnym, przeglądarce, wyszukiwarce, programie antywirusowym. Przykładowe działanie filtrów to uruchomienie blokad czasowych pozwalających na określenie dokładnych godzin, podczas których dziecko może korzystać z komputera. Należy pamiętać, że program nie może być jedynym elementem ochrony dziecka w Internecie, a jedynie wsparciem.

Helpline

Tak nazywa się zespół interwencyjny, który udziela pomocy młodym internautom, rodzicom i profesjonalistom w przypadku zagrożenia związanego z korzystania z Internetu lub telefonów komórkowych przez dzieci i młodzież. Konsultanci helpline interweniują w zakresie takich spraw, jak: uwodzenie dzieci przez Internet, przemoc rówieśnicza, kontakt dzieci ze szkodliwymi treściami, uzależnienie dzieci od komputera, urządzeń mobilnych lub Internetu. W Polsce funkcjonuje Helpline.org.pl prowadzona przez Fundację Dzieci Niczyje.

Hotline

Jest to zespół, do którego można anonimowo przekazać zgłoszenie o treściach potencjalnie nielegalnych prezentowanych w Internecie lub przesyłanych za jego pośrednictwem. Narodowe punkty hotline są zrzeszone w międzynarodowym stowarzyszeniu INHOPE, dzięki czemu podlegają weryfikacji, współpracują ze sobą, wymieniają doświadczenia oraz podejmują wspólne interwencje wobec nielegalnych treści zamieszczonych w Internecie. Polskim narodowym zespołem hotline jest Dyżurnet.pl działający w ramach instytutu badawczego NASK. Dzięki ścisłej współpracy z Policją oraz innymi zespołami zrzeszonymi w ramach INHOPE, zespół podejmuje szybkie interwencje wobec nielegalnych treści publikowanych w sieci i zgłoszonych przez użytkowników Internetu.